تأسیسات ساختمان، به عنوان قلب تپنده یک ساختمان بوده و یک نیاز اولیه و حیاتی محسوب می‌شود. کلیه امکانات هر ساختمان، اعم از امکانات سرمایشی و گرمایشی، برقی، روشنایی، صوتی و تصویری، آب و فاضلاب، بهداشتی تا کوچکترین اعضاء مانند انواع ترموستات  در راستای تأمین آسایش ساکنان آن است. همه این امکانات در سایه خدمات تأسیسات ساختمانی قابل دستیابی است.

کلمه تأسیسات ساختمانی نخستین بار زمانی مطرح شد که مفاهیمی مانند تهویه مطبوع، سیستم‌های گرمایشی، لوله‌کشی و آب‌رسانی، نگهداری مواد غذایی، دفع فاضلاب، ایمنی، و موارد مشابه برای بشر اهمیت یافت.

تأسیسات ساختمانی یعنی استفاده مناسب از تمام امکانات تأسیساتی و مهندسی‌های مکانیک، برق، عمران، و معماری، با این هدف که سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی، تهویه مطبوع، آب و برق، گاز، فاضلاب، ارتباط داخلی و بیرونی ساختمان، و حمل‌ونقل، به بهترین نحو ممکن نصب و راه‌اندازی شده و به فعالیت بپردازند.

تأسیسات ساختمانی به دو نوع اصلی زیر تقسیم می‌شوند:

1. تأسیسات برقی (الکتریکی)
2. تأسیسات مکانیکی

تأسیسات برقی

تأسیسات برقی (الکتریکی) عبارت است از طراحی و اجرای سیم‌کشی برق و تلفن ساختمان‌های مسکونی و صنعتی.

تأسیسات الکتریکی عبارتند از سیستم روشنایی، تلفن، آنتن مرکزی، و سیستم اعلام حریق که همگی با برق کار می‌کنند. برق مورد نیاز نیز توسط شرکت برق (توانیر) تأمین می‌شود. در واقع تأسیسات برقی ساختمان‌ها، برق مورد نیاز گرمایش، روشنایی، و تجهیزات برقی داخل ساختمان را تأمین می‌کنند.

تأسیسات مکانیکی

تأسیسات مکانیکی نقش بسزایی در تامین آسایش و آرامش انسان در منزل و محل کار دارد. تأسیسات مکانیکی بخشی از تأسیسات ساختمان‌هایی است که افراد هر روز با آن سر و کار دارند. در واقع می‌توان گفت که تأسیسات مکانیکی کمک شایانی به حفظ آرامش و آسایش جسمی و روحی ساکنان ساختمان می‌کنند.

به‌طور کلی، تأسیسات مکانیکی به دو نوع صنعتی و ساختمانی تقسیم می‌شوند. تأسیسات مکانیکی صنعتی شامل سیستم‌های آبرسانی و انتقال آب، فاضلاب و سیالات، تصفیه آن، و تولید انرژی از سیال می‌گردند.

تأسیسات مکانیکی ساختمانی عبارت‌اند از:

• تأسیسات گرمایشی و سرمایشی
• تأسیسات بهداشتی (آب و فاضلاب)
• تأسیسات گازرسانی
• تأسیسات استخر
• تأسیسات آتش‌نشانی
• تأسیسات و تهویه بیمارستان‌ها
• تأسیسات سیستم‌های بخار
• تأسیسات پله‌برقی و آسانسور
• تأسیسات آب‌نما و فواره

تأسیسات گرمایشی و سرمایشی

این نوع تأسیسات اهمیت زیادی در صنعت ساختمان دارند و معمولاً گرما را از جسم گرم‌تر به جسم سردتر انتقال می‌دهند. تجهیزات گرمایشی با انتقال گرما به هوا، محیط را گرم می‌کنند. تجهیزات سرمایشی نیز به‌واسطه حذف گرمای هوا موجب ایجاد هوای خنک در محیط می‌شوند.

تأسیسات بهداشتی (آب و فاضلاب)

انسان از ابتدای خلقت نیاز حیاتی به آب داشته است. در گذشته، با توجه به کم بودن جمعیت کره زمین، همین که منابع آب شیرین کفاف کشاورزی و آشامیدن را می‌داد کافی بود. در حال حاضر اما برای تأمین آب، به تأسیسات آبرسانی شهری، سیستم‌های توزیع، مخزن‌های ذخیره‌سازی آب، سامانه‌های متعادل‌سازی جریان و فشار ورودی و خروجی، و تعادل فشار نیاز است.

نکته بعدی، بازگرداندن فاضلاب حاصل از مصرف روزانه به چرخه‌ طبیعت است. در نتیجه، در کنار سیستم‌های آبرسانی، استفاده از تأسیسات فاضلاب نیز  ضروری است.

تأسیسات گازرسانی

تأسیسات گاز رسانی، مطابق با قوانین مقررات مربوطه، زیر نظر شرکت گاز و سازمان نظام‌مهندسی ساختمان طراحی و راه‌اندازی می‌شوند. اجزای تشکیل‌دهنده سیستم تأسیسات گازرسانی عبارت‌اند از علمک، رگولاتور، کنتور، بست، برچسب انرژی، شیر مصرف گاز، شیر ترموستات، و شیلنگ.

تأسیسات استخر

تأسیسات استخر بسته به نیازها و امکانات، متنوع است. تأسیسات استخر عمدتاً به ۶ بخش اصلی تقسیم می‌گردد:

الف) مدار گردش آب  (Circulation)

ب) آب‌نما و فواره  (Water features)

ج) هیترها  (Heaters)

د) سیستم‌های اتوماتیک مواد شیمیایی  (Automated chemical systems)

ه) روشنایی  (Lighting)

و) سیستم کنترل  (Control system)

تأسیسات آتش‌نشانی

با توجه به رشد حوادث غیرمترقبه و آتش‌سوزی، سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری‌ها دست به اقداماتی جهت افزایش ایمنی در معماری، ساختار و دسترسی کاربری شهری زده است. مقررات ایمنی آتش‌نشانی در بخش ضوابط ایمنی تأسیسات مکانیکی و الکتریکی آمده‌اند. اجزای سیستم اطفای حریق طبق آیین‌نامه آتش‌نشانی شامل مخزن آب، پمپ آب، لوله‌کشی، اتصالات، و جعبه آب آتش‌نشانی در طبقات و پارکینگ‌ها می‌شوند.

تأسیسات و تهویه بیمارستان

تأسیسات و تهویه مطبوع در بیمارستان اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد و باید در کنار رعایت استانداردها، آسایش مراجعین را نیز در نظر گرفت. بر اساس استانداردهای بهداشتی، در بیمارستان‌ها جریان هوا باید از فضای استریل‌تر به سمت کمتر استریل باشد. از این‌رو، سیستم‌های تهویه مطبوع باید با توجه به جهت جریان هوا و در مکان مناسب به‌درستی نصب شوند. تأسیسات گازهای طبی در بیمارستان، از جمله گاز اکسیژن، دی‌اکسید کربن، هوای فشرده و نیترو اکساید نیز بسیار مهم هستند.

تأسیسات سیستم‌های بخار

برای آنکه عملکرد تأسیسات سیستم بخار رضایت‌بخش باشد باید اندازه لوله‌ها و شیرهای کنترل، تقلیل فشار و تله‌های بخار به‌درستی انتخاب شوند.

تأسیسات پله‌برقی و آسانسور

معمولاً پله‌برقی در اماکنی نصب می‌شود که یا امکان استفاده از آسانسور وجود نداشته نباشد، یا آنکه حجم تردد بسیار بالاتر از ظرفیت آسانسور باشد. فرودگاه‌ها، مراکز خرید، مراکز اداری تجاری، ایستگاه‌های مترو و راه‌آهن، پل‌های عابر پیاده، و هتل‌ها، ازجمله مکان‌هایی هستند که معمولا به پله‌برقی مجهزند. اجزای تأسیسات پله برقی عبارت‌اند از پلتفرم‌های بالا و پایین که حفاظ در آن جای گرفته، موتور، پله‌ها، و گیربکس.

تأسیسات آب‌نما و فواره

تأسیسات آب‌نما و فواره برای ساختمان‌های ویلایی، اداری، تجاری، خانگی و لابی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. آب‌نماها انواع مختلفی دارند؛ مانند آب‌نمای طبیعی، دیواری و کلاسیک. تأسیسات آب‌نما حتماً باید عایق‌کاری شود.

کارشناس تأسیسات

همانطور که شرح داده شد، بخش تأسیسات یکی از قسمت‌های کلیدی در ساختمان‌هاست که در ساختمان‌سازی کاملاً مورد توجه قرار می‌گیرد. اهمیت تاسیسات در این است که آسایش ساکنان ساختمان در گرو عملکرد مطلوب سیستم‌های تأسیساتی، اعظم از بهداشتی، سرمایشی، و گرمایشی است.

حال که به اهمیت تأسیسات پی بردیم بهتر می‌توانیم متوجه اهمیت کارشناس تأسیسات، که مسئولیت طراحی، نصب و راه‌اندازی، و پشتیبانی از سیستم‌های تأسیساتی را برعهده دارد، شویم.

کارشناس تأسیسات باید فردی آموزش دیده، ماهر، و مجرب باشد. افراد علاقمند به فعالیت‌های تاسیساتی می‌توانند پس از گذراندن دوره‌های آموزشی فنی در زمینه طراحی، پیاده‌سازی، نصب و تعمیر تأسیسات بهداشتی، سرمایشی، گرمایشی، فاضلاب، گازرسانی و تهویه، و طی نمودن دوره‌های کارآموزی، در ساختمان‌ها مشغول به کار شده و به ارائه خدمات بپردازند.

خطرات شغل تأسیسات

کارشناس تأسیسات ممکن است با خطرات زیادی در حین کار مواجه شود که برای حفظ امنیت، باید اصول ایمنی و بهداشتی را بطور کامل رعایت کند. همچنین، فرد تاسیساتی باید از نیروی بدنی نسبتاً خوبی برخوردار باشد. از جمله خطراتی که کارشناس تأسیسات ممکن است حین کار با آن‌ها مواجه شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• برق و گازگرفتگی
• محیط کاری شلوغ
• گرما، سرما و رطوبت بالا
• احتمال سقوط و افتادن

این شغل به خاطر نیاز به کار بدنی طاقت‌فرسا، کمی مردانه بوده و ساعات کاری آن حدوداً تمام‌وقت است. البته این بدین معنا نیست که زن‌ها نمی‌توانند کارشناس تأسیسات شوند. کارشناس تأسیسات بسته به محیط کار که مسکونی باشد یا تجاری-صنعتی باید از نقشه‌های تأسیسات ساختمان سر دربیاورد. توانایی طراحی و اجرای تأسیسات گاز، لوله‌کشی آب سرد و گرم، راه‌اندازی سیستم گرمایش و سرمایش، تأسیسات مکانیکی ساختمان، و غیره از دیگر مهارتهایی است که یک کارشناس تأسیسات باید از آن برخوردار باشد. متخصص تأسیسات باید از مهارت‌های فنی و عملی خوبی نیز برخوردار بوده و آمادگی جسمانی بالایی داشته باشد. همچنین، مهارت ارتباطی مناسب و توانایی کار فردی و تیمی از دیگر ویژگی‌های هستند که یک متخصص تأسیسات باید داشته باشد.